زمان تقریبی مطالعه: 11 دقیقه
 

مجله تعلیم و تربیت




مجله تعلیم و تربیت، مجله رسمی وزارت معارف (فرهنگ، آموزش و پرورش)، که در فاصله سال‌های ۱۳۰۴-۱۳۱۷ش/ ۱۹۲۵-۱۹۴۰م، به سردبیری علی‌اصغر حکمت، نصرالله فلسفی و محمدمحیط طباطبایی در تهران منتشر می‌شد.


۱ - مجله اصول تعلیمات


پیش از انتشار این مجله
[۱] افشار، ایرج، فهرست مقالات فارسی، ج۱، ص۲۴، تهران، ۱۳۳۸ و ۱۳۵۵ش.
، وزارت معارف در سال‌های ۱۲۹۸-۱۲۹۹ش/۱۹۱۹-۱۹۲۰م، یعنی از زمان وزارت نصیرالدوله بدر
[۲] یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۸، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
به انتشار مجله‌ای رسمی به نام‌های اصول تعلیم و اصول تعلیمات مجموعاً در ۱۲ شماره اقدام کرده بود.
[۳] یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.


۲ - دوره‌های انتشار


تعلیم و تربیت در دو دوره انتشار یافت:

۲.۱ - دوره اول انتشار


دوره اوّل، از فروردین ۱۳۰۴ آغاز شد و به اسفند ۱۳۰۶ ختم گردید. در این زمان مشارالدوله حکمت،
[۴] یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۷، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
کفیل وزارت معارف، و علی‌اصغر حکمت سرپرست اداره تفتیش بود. شماره اول مجله در فروردین ۱۳۰۴، با دو مقدمه منتشر شد. مقدمه اول که در واقع حکم مأموریت علی‌اصغر حکمت در چاپ و انتشار مجله به شمار می‌رفت، به امضای مشارالدوله بود و در آن هدف از راه‌اندازی مجله «نشر افکار سودمند» درباره آموزش و پرورش، انتشار و تجارب معلمان مجرب، نشر «یادداشت‌های تاریخی راجع به مدنیت و تربیت ایران» و مقایسه آن با «تربیت و تمدن ملل دیگر» اعلام شده بود.
[۵] حکمت، مشارالدوله، حکم وزارتی، ج۱، ص۱-۲، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.
[۶] یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
مقدمه دوم به قلم علی‌اصغر حکمت به عنوان نخستین سردبیر مجله بود و در آن، انگیزه اصلی انتشار مجله چنین بیان شده بود: «تأسیس مدارس جدیده» و «افزایش دائمی شمار معلمان و لزوم نشر اطلاعات مفیده»؛ سپس به تاریخچه و آمار نشریات مربوط به تعلیم و تربیت در سایر کشورها پرداخته، در پایان، معلمان و دانش‌آموزان را دعوت به مطالعه این نشریه ‌کرده، و از «ارباب فضل و دانش» خواسته بود تا با مجله همکاری کنند.
[۷] حکمت، علی‌اصغر، «مجله تعلیم و تربیت»، ج۱، ص۳- ۵، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.


۲.۱.۱ - مطالب دوره اول


تعلیم و تربیت در دوره اول به مدت ۳ سال انتشار یافت.
[۸] یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
در این دوره مطالب مجله به دو بخش کلی تقسیم می‌شد: بخش اول (فنّی)، شامل مقالاتی بود درباره آموزش و پرورش و مطالعات مربوط بدان، و بخش دوم (رسمی) شامل قوانین فرهنگی، دستورالعمل‌ها، بخش‌نامه‌های اداری و آمارهای تعلیماتی و تصمیمات شورای عالی فرهنگ (معارف).
[۹] حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، ج۱، ص۱-۲، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.
[۱۰] صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج۲، ص۱۲۹-۱۳۰، اصفهان، ۱۳۳۲ش.
[۱۱] آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۳، ص۶۴.


۲.۱.۲ - مهم‌ترین مقالات


مهم‌ترین مقالاتی که در این دوره به چاپ رسید، بیشتر درباره مسائل تعلیم و تربیت بود، مانند «تربیت اراده»، «تهذیب اصول تعلیم»، «تربیت نسوان و مولیر»، «تحصیل علم یا ترقی عقل» و نیز ۳ ضمیمه به نام‌های «اعتماد به نفس» ترجمه علی دشتی، «صنایع ایران در گذشته و آینده» و «سوگواری انجمن ادبی ایران در وفات پرفسور ادوارد براون».
[۱۲] حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، ج۱، ص۱-۳، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.
[۱۳] ماسه، هانری، «مجله تعلیم و تربیت در خارج ایران»، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۳، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲.
آنچه بیش از همه در این دوره به چشم می‌آید، کمبود تحقیقات تاریخی و ادبی است که در سال‌های بعد جبران شد. نویسندگان مجله در این دوره، شخصیت‌هایی بودند مانند عیسی صدیق، عباس اقبال آشتیانی، مخبرالسلطنه هدایت، ولی‌الله نصر، غلامرضا رشید یاسمی، سیدحسن تقی‌زاده، آندره ‌هس، اشترونگ، محمدعلی فروغی، غلامحسین رهنما، سعید نفیسی و ابوالحسن فروغی. سروده‌هایی نیز در باب تعلیم و تربیت از ملک‌الشعرا بهار، حیدرعلی کمالی و بدیع‌الزمان فروزانفر در مجله درج می‌گردید.
[۱۴] حکمت، علی‌اصغر، «مجله تعلیم و تربیت»، ج۱، ص۱-۳، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.

از مقاله ماسه
[۱۵] ماسه، هانری، «مجله تعلیم و تربیت در خارج ایران»، ج۱، ص۱۲۱-۱۲۴، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲.
در باب معرفی تعلیم و تربیت برمی‌آید که این مجله نه‌تنها در محافل ایرانی، که در مراکز ایران‌شناسی خارج از کشور نیز مورد توجه قرار داشت و بدان مراجعه می‌شد. انتشار تعلیم و تربیت در سال ۱۳۰۷ش «به عللی» که علی‌اصغر حکمت
[۱۶] حکمت، علی‌اصغر، «حکم وزارتی»، ج۱، ص۷، تهران، ۱۳۱۳ش، س ۴، شم‌ ۱.
اشاره‌ای بدان نکرده است، تعطیل شد.

۲.۲ - دوره دوم انتشار


انتشار دوره دوم مجله، پس از یک وقفه چند ساله از ۱۳۱۳ش، به مدیریت نصرالله فلسفی و هنگامی که علی‌اصغر حکمت کفیل وزارت معارف بود، شروع شد.
[۱۷] حکمت، علی‌اصغر، «حکم وزارتی»، ج۱، ص۷، تهران، ۱۳۱۳ش، س ۴، شم‌ ۱.
[۱۸] یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
در آغاز شماره اول (فروردین ۱۳۱۳ش)، حکم انتصاب نصرالله فلسفی به عنوان سردبیر جدید مجله به امضای علی‌اصغر حکمت درج شده است. حکمت در این حکم به ضرورت آشنایی معلمان با «کتب و مقالات» مربوط به تعلیم و تربیت اشاره می‌کند و مجله تعلیم و تربیت را قادر به پاسخ‌گویی به این ضرورت می‌داند.
[۱۹] حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، ج۱، ص۱-۳، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.


۲.۲.۱ - مطالب دوره دوم


مجله در این دوره، دارای دو بخش «عمومی» و «رسمی» بود،
[۲۰] حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، ج۱، ص۱-۳، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.
ولی محتوای آن نسبت به دوره قبل تغییرات کلی کرده بود، بدین معنی که علاوه بر مقالات مربوط به تعلیم و تربیت، بر شمار مقالات تاریخی و ادبی مربوط به فرهنگ ایران افزوده شده بود؛ مقالاتی مانند «تعلیم و تربیت در نظر امام محمد غزالی»، «مدارس اسلامی»، «بازی‌های ایرانی»، «نقدالشعر» و نیز ضمیمه‌ای به نام «سعدی‌نامه» به جای شماره ۱۱-۱۲ دوره هفتم (۱۳۱۶ش). ترکیب نویسندگان نیز تغییرات کلی کرده بود و کسانی مانند رضازاده شفق، عبدالرحمان فرامرزی، محمدعلی جمال‌زاده، جلال‌الدین همایی، احمد کسروی، یحیی دولت‌آبادی، روح‌الله خالقی، فاطمه سیّاح، لطفعلی صورتگر، احمد بهمنیار، محمدعلی تربیت، کاظم‌زاده ایرانشهر، رعدی آذرخشی و منوچهر ستوده به جمع نویسندگان سابق پیوستند
[۲۱] حکمت، علی‌اصغر، «مجله تعلیم و تربیت»، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.
[۲۲] میرانصاری، علی، اسنادی از مشاهیر ادب معاصر ایران، ج۳، ص۱۰۷، تهران، ۱۳۷۸ش.
هرچند از دوره هفتم (۱۳۱۶ش)، ترکیب نویسندگان به گونه‌ای تغییر کرد که به نظر می‌رسید دست اندرکاران مجله به یک نوع جوان‌گرایی در انتخاب نویسندگان روی آورده‌اند.

۲.۲.۲ - مقاله جنبش ملی ادبی


مهم‌ترین نکته قابل اشاره در باب انتشار تعلیم و تربیت در مقطع دوم، توقیف و جمع‌آوری شماره پنجم از دوره پنجم (۱۳۱۴ش) آن به سبب درج مقاله‌ای از سیدحسن تقی‌زاده به نام «جنبش ملی ادبی» بود. تقی‌زاده در این مقاله به نقد روش فرهنگستان در واژه‌گزینی و تصویب آن توسط رضاشاه پرداخته، و بیان کرده بود که «شمشیر در کار قلم نباید مداخله بکند». این امر بر رضاشاه گران می‌آید و به دستور وی، شهربانی تمام نسخه‌های این شماره را جمع‌آوری می‌کند و در غیاب حکمت که در مسکو به سر می‌برد، برخی از دست‌اندرکاران مجله از جمله رعدی آذرخشی را به حبس می‌اندازد.
[۲۳] تقی‌زاده، حسن، زندگی طوفانی، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۷۲ش.
[۲۴] بیات، کاوه، کوهستانی‌نژاد، مسعود، ج۱، ص۳۸۰، اسناد مطبوعات، تهران، ۱۳۷۲ش.
[۲۵] افشار، ایرج، فهرست مقالات فارسی، ج۳، ص۲۵، تهران، ۱۳۳۸ و ۱۳۵۵ش.
[۲۶] رعدی آذرخشی، غلامعلی، «خاطره‌ای از فروغی، ج۱، ص۹-۱۸، تقی‌زاده و سرپاس مختاری»، وحید، تهران، ۱۳۵۱ش، س ۹، شم‌ ۵.

تعلیم و تربیت با همین عنوان و محتوا، تا شماره ۵-۶ دوره هشتم (مردادـ شهریور ۱۳۱۷) به کار خود ادامه می‌داد. از شماره ۷ که محمدمحیط طباطبایی مدیریت آن را پیش‌تر برعهده گرفته بود، به سبب گزینش عنوان آموزش و پرورش به جای تعلیم و تربیت از سوی فرهنگستان، مجله با عنوان جدید به انتشار خود ادامه داد.
[۲۷] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۲، ص۵۱۶.    
[۲۸] یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۴، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
[۲۹] آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۳، ص۶۴.


۳ - فهرست منابع


(۱) آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما؛ تهران، ۱۳۷۴ش.
(۲) افشار، ایرج، فهرست مقالات فارسی، تهران، ۱۳۳۸ و ۱۳۵۵ش.
(۳) بیات، کاوه، کوهستانی‌نژاد، مسعود، اسناد مطبوعات، تهران، ۱۳۷۲ش.
(۴) تقی‌زاده، حسن، زندگی طوفانی، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۷۲ش.
(۵) حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.
(۶) حکمت، علی‌اصغر، «حکم وزارتی»، تهران، ۱۳۱۳ش، س ۴، شم‌ ۱.
(۷) حکمت، علی‌اصغر، «مجله تعلیم و تربیت»، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.
(۸) حکمت، مشارالدوله، حکم وزارتی، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.
(۹) رعدی آذرخشی، غلامعلی، «خاطره‌ای از فروغی، تقی‌زاده و سرپاس مختاری»، وحید، تهران، ۱۳۵۱ش، س ۹، شم‌ ۵.
(۱۰) صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، ۱۳۳۲ش.
(۱۱) ماسه، هانری، «مجله تعلیم و تربیت در خارج ایران»، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، چ.
(۱۲) مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی.
(۱۳) میرانصاری، علی، اسنادی از مشاهیر ادب معاصر ایران، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۱۴) یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
(۱۵) یغمایی، اقبال، وزیران علوم و معارف و فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۷۵ش.

۴ - پانویس

 
۱. ↑ افشار، ایرج، فهرست مقالات فارسی، ج۱، ص۲۴، تهران، ۱۳۳۸ و ۱۳۵۵ش.
۲. ↑ یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۷۶-۱۷۸، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
۳. ↑ یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
۴. ↑ یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۷، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
۵. ↑ حکمت، مشارالدوله، حکم وزارتی، ج۱، ص۱-۲، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.
۶. ↑ یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
۷. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «مجله تعلیم و تربیت»، ج۱، ص۳- ۵، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.
۸. ↑ یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
۹. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، ج۱، ص۱-۲، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.
۱۰. ↑ صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج۲، ص۱۲۹-۱۳۰، اصفهان، ۱۳۳۲ش.
۱۱. ↑ آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۳، ص۶۴.
۱۲. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، ج۱، ص۱-۳، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.
۱۳. ↑ ماسه، هانری، «مجله تعلیم و تربیت در خارج ایران»، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۳، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲.
۱۴. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «مجله تعلیم و تربیت»، ج۱، ص۱-۳، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.
۱۵. ↑ ماسه، هانری، «مجله تعلیم و تربیت در خارج ایران»، ج۱، ص۱۲۱-۱۲۴، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲.
۱۶. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «حکم وزارتی»، ج۱، ص۷، تهران، ۱۳۱۳ش، س ۴، شم‌ ۱.
۱۷. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «حکم وزارتی»، ج۱، ص۷، تهران، ۱۳۱۳ش، س ۴، شم‌ ۱.
۱۸. ↑ یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۳، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
۱۹. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، ج۱، ص۱-۳، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.
۲۰. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «آغاز سال دوم»، ج۱، ص۱-۳، تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۰۵ش، س ۲، شم‌ ۱.
۲۱. ↑ حکمت، علی‌اصغر، «مجله تعلیم و تربیت»، تهران، ۱۳۰۴ش، س ۱، شم‌ ۱.
۲۲. ↑ میرانصاری، علی، اسنادی از مشاهیر ادب معاصر ایران، ج۳، ص۱۰۷، تهران، ۱۳۷۸ش.
۲۳. ↑ تقی‌زاده، حسن، زندگی طوفانی، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۷۲ش.
۲۴. ↑ بیات، کاوه، کوهستانی‌نژاد، مسعود، ج۱، ص۳۸۰، اسناد مطبوعات، تهران، ۱۳۷۲ش.
۲۵. ↑ افشار، ایرج، فهرست مقالات فارسی، ج۳، ص۲۵، تهران، ۱۳۳۸ و ۱۳۵۵ش.
۲۶. ↑ رعدی آذرخشی، غلامعلی، «خاطره‌ای از فروغی، ج۱، ص۹-۱۸، تقی‌زاده و سرپاس مختاری»، وحید، تهران، ۱۳۵۱ش، س ۹، شم‌ ۵.
۲۷. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۲، ص۵۱۶.    
۲۸. ↑ یغمایی، اقبال، ماهنامه آموزش و پرورش، ج۱، ص۱۱۴، تهران، ۱۳۴۴ش، س ۳۵، شم‌ ۹-۱۰.
۲۹. ↑ آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، ج۳، ص۶۴.


۵ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «مجله تعلیم و تربیت»، شماره۵۹۹۶.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.